Historia Ecclesiastica Gentis Anglorum Lib. I Cap. I (de quinque gentibus Brittaniae)

(I) Haec in praesenti, iuxta numerum librorum quibus Lex Diuina scripta est, quinque gentium linguis, unam eamdemque summae ueritatis et uerae sublimitatis scientiam scrutatur et confitetur, Anglorum uidelicet, Brettonum, Scottorum, Pictorum et Latinorum, quae meditatione Scripturarum caeteris omnibus est facta communis(1).

Esta illa no momento actual, consonte ao número dos libros nos que está escrita a Lei Divina, nas linguas de cinco nacións, unha e a mesma ciencia da suma verdade e a vedadeira trascendencia estuda e proclama, a saber, na lingua dos anglos, dos bretóns, dos escotos, dos pictos e dos latinos, que polo estudo das sagradas escrituras parou a común para todas as restantes.

caeteris omnibus est facta communis : entendo que a lingua latina, por ser a lingua da igrexa e dos textos sagrados, converteuse na lingua común ou de relación para todos os pobos de Britania.

(II) In primis autem haec insula Brettones solum a quibus nomen accepit, incolas habuit, qui de tractu Armoricano, ut fertur, Brittaniam aduecti, australes sibi partes illius uindicarunt.

Mais primeiro esta illa tivo como habitantes soamente aos bretóns, dos que tomou o nome, que da costa de Armórica, segundo se di, chegados a Britania, se apropiaron dos territorios meridionais da illa. 

(III) Et cum plurimam insulae partem, incipientes ab austro, possedissent, contigit gentem Pictorum de Scythia(1), ut perhibent, longis nauibus non multis oceanum ingressam circumagente flatu uentorum, extra fines omnes(2) Brittaniae Hiberniam peruenisse, eiusque septentrionales oras intrasse, atque inuenta ibi gente Scottorum, sibi quoque in partibus illius sedes petisse, nec inpetrare potuisse.

Despois de conquistaren a meirande parte da illa, espallándose dende o sur, aconteceu que a nación dos pictos desde Escitia, segundo contan, lanzouse ao océano con non moitos barcos de guerra e coa axuda dos ventos rodeando todos os límites de Britania chegaron a Hibernia, e penetraron nas costas septentrionais desta illa, e, atopada alí a nación dos escotos, tamén para si pediron terras nos territorios daqueles, pero non os acadaron.

(1) de Scythia : aquí Escitia fai referencia a Escandinavia.
(2) circumagente flatu uentorum, extra fines omnes : literalmente "levando ao redor o sopro dos ventos, fóra de todos os límites".

(IV) Est autem Hibernia insula omnium post Brittaniam maxima, ad occidentem quidem Brittaniae sita; sed sicut contra aquilonem ea breuior, ita in meridiem se trans illius fines plurimum protendens, usque contra Hispaniae septentrionalia, quamuis magno aequore interiacente, peruenit.

Hibernia é a illa máis grande despois de Britania, situada ao oeste desta; pero igual que cara o norte é máis estreita, así cara o sur estendéndose alén dos límites de Britania, chega ata o norte de Hispania, aínda que entre ambas as dúas se interpón un grande mar.

N.B.:

• Os puntos cardinais:
• ad occidentem : ao oeste
• contra aquilonem : cara o norte
• in meridiem : cara o sur

(V) Ad hanc ergo usque peruenientes nauigio Picti, ut diximus, petierunt in ea sibi quoque sedes et habitationem donari. Respondebant Scotti, quia non ambos eos caperet insula : "sed possumus" inquiunt "salubre uobis dare consilium quid agere ualeatis. Nouimus insulam aliam esse non procul a nostra, contra ortum solis, quam saepe ludicrioribus diebus de longe aspicere solemus. Hanc adire si uultis, habitabilem uobis facere ualetis : uel si qui restiterit, nobis auxiliariis utimini".

Así pois chegando a esta coa súa frota os pictos, como dixemos, pediron que tamén a eles se lles deran lugares onde se asentar e vivir na illa. Respondían os Escotos, que a illa non podía dar cabida a ambas as dúas nacións : "pero podémosvos" din "dar un bo consello que poidades seguir. Sabemos que hai outra illa non lonxe da nosa, cara o nacemento do sol, que moitas veces nos días moito claros dende o lonxe adoitamos ver. Se vos queredes dirixir a esta, podedes habitala : se alguén se opuxese, termade de nós coma aliados.

NB:

• respondebant ... quia non ... caperet ... :  exemplo de uso de quia como conxunción completiva no canto dunha construción de AcI (lat. clas. *respondebant Scotti, insulam ambos eos non capere). Vid. Baños 2009:631-632.
• ... consilium quid agere ualeatis = consilium quod agere ualeatis (quid = quod ?)

(VI) Itaque petentes Brittaniam Picti, habitare per septentrionales insulae partes coeperunt, nam austrina Brettones occupauerant. Cumque uxores Picti non habentes peterent a Scottis, ea solum dondicione dare consenserunt, ut ubi res perueniret in dubium, magis de feminea regum prosapia, quam de masculina regem sibi eligerent; quod usque hodie apud Pictos constat esse seruatum.

E así os pictos, dirixíndose a Britania, comezaron a habitar os territorios septentrionais da illa, pois os bretóns ocuparan os meridionais. Como os pictos non tivesen esposas e llelas pedisen aos escotos, estes accederon a dalas con esta condició soamente, que cando se producise un atranco na sucesión, escollesen rei tendo en conta máis a liña de sucesión feminina cá masculina; costume que ata hoxe consta que se conserva entre os pictos. 

(VII) Procedente autem tempore Brittania post Brettones et Pictos, tertiam Scottorum nationem in Pictorum parte recepit; qui duce Reuda de Hibernia progressi, uel amicitia uel ferro sibimet inter eos sedes quas hactenus habent, uindicarunt : a quo uidelicet duce usque hodie Dalreudini uocantur, nam lingua eorum "daal" partem significat.

Co paso do tempo sen embargo Britania despois de os bretóns e os pictos, acolleu en terceiro lugar á nación dos escotos no territorio dos pictos; aqueles viñeron de Hibernia baixo o mando de Reuda e xa por acordo xa pola forza apropiáronse dos territorios que ata hoxe teñen entre os pictos : segundo parece, por causa deste xefe ata hoxe en día son coñecidos como Dalreudinos, pois na súa lingua "daal" significa parte.

• Dalreudinos : os da parte de Reuda = os de Reuda.

(VIII) Hibernia autem et latitudine sui status, et salubritate, ac serenitate aerum multum Brittaniae praestat, ita ut raro ibi nix plusquam triduana remaneat : nemo propter hiemem aut foena secet aestate, aut stabula fabricet iumentis : nullum ibi reptile uideri soleat, nullus uiuere serpens ualeat : nam saepe illo de Brittania adlati serpentes, mox ut proximante terris nauigio, odore aeris illius adtacti fuerint, intereunt : quin potius omnia pene quae de eadem insula sunt contra uenenum ualent.

Ademais Hibernia pola latitude da súa ubicación, e pola salubridade e serenidade dos seus aires avantaxa en moito a Britania, de tal xeito que raramente alí a neve permanece máis de tres días : ninguén en previsión de inverno corta feo no verán, ou fai cortellos para as monturas : alí non se adoita ver ningún reptil, non pode vivir ningunha serpe : pois moitas veces as serpes que se levan alí dende Britania, en canto, ao se aproximar a nave á terra, son alcanzadas polo cheiro dese aire, morren : incluso case todo o que prevén desta mesma illa ten poder contra o veleno.

NB

• pene = paene este adverbio pode ir posposto ao adxectivo que cualifica.

(IX) Denique uidimus quibusdam a serpente percussis, rasa folia codicum qui de Hibernia fuerant, et ipsam rasuram aquae immissam ac potui datam, talibus protinus totam uim ueneni grassantis, totum inflati corporis absumsisse ac sedasse tumorem.

Ata vimos no caso dalgunhas persoas mordidas por serpes, rascar follas de códices que viñan de Hibernia, mesturar a propia rascadura en auga e dala para beber, e con tales remedios de seguido toda a forza do veleno activo, toda a inflamación do membro inchado facer desaparecer e aliviar.

(X) Diues lactis ac mellis insula, nec uinearum expers, piscium uolucrumque, sed et ceruorum caprearumque uenatu insignis. Haec autem proprie patria Scottorum est : ab hac egressi, ut diximus, tertiam in Brittania Brettonibus et Pictis gentem addiderunt.

Esta illa é rica en leite e mel, e non carece de viñas, de peixe e aves, pero é famosa pola caza de cervos e cabras. Así pois esta é a auténtica patria dos escotos : despois de partiren dela, como dixemos, sumáronse a bretóns e pictos como a terceira nación de Britania.

(XI) Est autem sinus maris permaximus, qui antiquitus gentem Brettonum a Pictis secernebat, qui ab occidente in terras longo spatio erumpit, ubi est ciuitas Brettonum munitissima usque hodie quae uocatur Alcluith : ad cuius uidelicet sinus partem septemtrionalem Scotti, quos diximus, aduenientes, sibi locum patriae fecerunt. 

Hai un inmenso entrante do mar, que antigamente separaba a nación dos bretóns dos pictos, que dende o occidente penetra na terra unha grande distancia, onde hai unha cidade dos bretóns ata hoxe moito fortificada que se chama Alcluith : os escotos, dos que falamos, chegaron, segundo parece, á beira septentrional desta baía e asentáronse alí.